بررسی رخنمون های صخره ای در نگارگری ایران

رخنمون های صخره ای، ترکیبی از صخره هایی به شکل انسان و حیوان، در دوره های مختلف در نگارگری ایران حضور داشته است. منشأ پیدایش این نقوش معلوم نیست و پژوهشگران فرضیات مختلفی را بیان کرده اند: مانند تأثیر هنر چین و مذهب تائو، تصوف و عرفان ایرانی، نیروهای خیر و شر در اسطوره های باستانی و الهام از صخره هایی به اشکال انسان و حیوان در طبیعت. از آن جا که طبیعت همواره در پیدایش تحولات هنری مردمان باستان نقش داشته، اعتقاد به عناصر طبیعت از جمله صخره به مرور زمان به صورت اعتقاد به خدایان درآمده، دارای روح شده و الهام بخش ذهن خلاق هنرمندان گردیده است. صخره های رخنما با ترکیبی از انسان و حیوان به دو شیوه ناتورالیستی و انتزاعی به صورت گروهی و فشرده یا انفرادی در بین شکاف یا سر صخره دیده می شوند. تاکید بر جنسیت زن و مرد در نقوش انسانی و نر و ماده در نقوش حیوانی و سن افراد مواردی است که نگارگر به آن توجه کرده است. اکثر نقوش حیوانی در طبقه بندی گروه گربه سانان، سگ سانان و جوندگان هستند. حیوانات تیزدندان و گوشتخوار که در ارتباط با بیابان اند. از جمله خصوصیات بارز رخنمون-ها حالاتشان است که بسته به موضوع داستان حالت های غم، فرار، خشم، کمین، حمله، تشویش و اضطراب گرفته اند و این نشان از آگاهی نگارگر از موضوع داستان و خلاقیت آن دارد. سر ها سه رخ، تمام رخ و نیم رخ در جهت های مختلف ترسیم شده اند. ارزش خطی در نقوش نسبت به غنای رنگی بارز تر است. طبقه بندی ساختاری و بصری رخنمون ها، ارتباطشان با متن داستان و تاثیر نگارگر در خلق رخنمون ها از سوالات این تحقیق است. از اهداف این پژوهش پیدایی و شکل گیری رخنمون های صخره ای و انواع آن در تاریخ نگارگری ایران است که به روش توصیفی- تحلیلی بررسی می شود. این پژوهش نخستین بررسی و تحقیق نسبتأ جامع در این موضوع است.